عارضه خونریزی و کنترل آن
عوارض خونریزی ناشی از حوادث (تروما)، بیمارهای مادرزادی مانند اختلال در فاکتورهای انعقادی و خونریزیهای کنترل نشده در جراحیها، عامل اصلی مرگ و میرها قبل از درمان است. از دست رفتن حجم بالای خون سبب آسیب به اندامهای حیاتی بیمار، ایجاد شوک و در نهایت مرگ میگردد. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت حدود40% از مرگ ومیرها در حوادث ناشی از خونریزیهای کنترل نشده است. بنابراین بدیهی است کنترل موثر خونریزی به عنوان خط اول درمان نقش اساسی را در نجات جان مصدومان ایفا کند. از این رو تحقیقات بینرشتهای وسیعی بر روی توسعه مواد و فناوریهای مرتبط با توقف خونریزی (هموستاز) متمرکز شدهاند.
واژه هموستاز (اصطلاح “hemo” به معنی خون و “stasis” به معنی توقف خونریزی) برای اولین بار توسط یونانیان باستان برای توصیف پدیده بند آمدن خونریزی هنگام استفاده از زاج بر روی زخم به کار برده شد. اگرچه شواهد استفاده از محصولات بندآورنده و انعقادی از زمان رومیان و یونانیان باستان مشاهده میشود، اما مفهوم مکانیسم بندآورندگی برای اولین بار توسط Morawitz در سال 1905 گزارش گردید. در این گزارش بر نقش پلاکتها، ترومبین، فیبرینوژن و فاکتورهای بافتی در فرآیند انعقاد خون اشاره شد. در قرن 20 ام این عوامل بهعنوان عوامل انعقادی یا لخته کننده خون شناخته شدند.
دریک بافت سالم، سلولهای اندوتلیال رگهای خون با ترشح عوامل ضد انعقادی مانند مولکولهای شبه هپارین و پوشش پروتئوگلیکانی خود از تجمع عوامل انعقادی جلوگیری میکنند. مکانیسم هموستاز با ایجاد آسیب به جدار رگهای خونی و تماس خون با سلولها و عناصر بافتی خارج از اندوتلیوم آغاز میشود. اولین پاسخ بدن به خونریزی انقباض عروق خونی بهمنظور کاهش جریان خون در محل جراحت است. در مرحله بعدی فاکتورهای انعقادی ازجمله فاکتور فون ویلبراند (VWF) ترشح شده از سلولهای اندوتلیال منجر به تجمع و فعالسازی پلاکتها در محل زخم شده که به این مرحله هموستاز اولیه گفته میشود. در ادامه، فعالسازی پلاکتها همراه با دخالت سایر عوامل انعقادی باعث شروع و انتشار فرآیند لخته شدن بهواسطه تشکیل فیبرینها میشود که به آن هموستاز ثانویه میگویند. شناخت فرآیندهای هموستازی، منجر شده که محققان با استفاده از حوزه بیومیمتیک (الهام از فرآیندهای زیستی) بر روی توسعه ابزارهای هموستاز متمرکز شوند. این حوزه هم از جنبههای مکانیکی دخیل در فرآیند هموستاز مشابه فرآیند انقباض عروق خونی و هم از عوامل انعقادی دخیل در فرآیندهای هموستازی الهام میگیرد. بر همین اساس نیز انواع مختلفی از بندآورندهها در اشکال مختلف مانند بندآورندههای فیزیکی- مکانیکی، جاذبهای فعال و غیرفعال طراحی شدهاند.